حضرت امام خميني (ره) می فرمایند:

… کراراً گفته شده است به اینکه اینهایی که گرانفروشی می کنند، اینهایی که احتکار می کنند، اینها انصاف داشته باشند که این ملتی که با خون خودش و با زحمت خودش، شما را - به – از آن اختناق بیرون  آورد و مسألۀ آن ناامنی به صورت قانونی را از بین برد، هیچ انصاف نیست که شما با این ملت و – این – با این مستضعفین این طور کنید. می دانید که گرانی و احتکار، تلخی اش به ذایقۀ مستضعفین و عامۀ مردم محروم است. مشکل برای اینهاست والا آنهایی که بالانشین اند و از طبقات مستکبر هستند و بالانشین، آنها برایشان این امور خیلی مطرح نیست؛ هم ذخیره ها دارند و هم اموال زیاد، هر قیمتی هم باشد می توانند تهیه کنند. این مستضعفین هستند که بار این زحمت به دوش آنهاست و بار انقلاب هم به دوش قوی محترم آنها بود و هست و امیدواریم که این مسأله هم حل بشود با انصاف فروشندگان و ثروتمندان و با توجه به اولیای امور».صحیفه امام، ج 15، صص 516 - 517.

حضرت امام خمینی(ره) می فرمایند:

«… بازار ما باید یک بازار اسلامی باشد، از قراری که مکرر به من گفته اند، الان یک دسته ای سودجو در بازار هستند که اینها قیمتهای بسیار گران روی اجناس گذاشته اند  این یک مطلب غیر انسانی است، یک مطلبی است که باید فکر کنند اینهایی که می خواهند حالا سود ببرند باید توجه داشته باشند که این ملت که اکثرشان عبارت از این طبقه پایینی است که نمی توانند خودشان را اداره کنند، اینها بودند که ما را رساندند به این پیروزی،  حالا نباید آن تاجر معتبری که دخالت در این امور نداشته باشد برای اینها ایجاد زحمت بکند،… باید با انصاف رفتار کرد، باید با اینها با برادری رفتار کرد. گرانفروشی را کنار بگذارند و احتکار نکنند، نگهداری نکنند برای یک وقتی که جنس گران بشود و بفروشند، احتکار در غذاها جایز نیست. و همین طور باید با برادری با برادران خودشان رفتار کنند و این پیروزی را از آنها بدانند، ترس از خدا باید داشته باشید. ترس از اسلام باید داشته باشید. باید مراعات بکنید اشخاص ضعیف را. باید همراهی بکنید با اشخاص ضعیف؛ نه اینکه گرانفروشی بکنید و کالاهای خودتان را بالا ببرید و مردم را در زحمت چیز بکنید». صحیفه امام، ج 6، ص 395.

عنوان : نفي احتكار در اقتصاد اسلامي
تاریخ : 1390/04/01
منابع : روزنامه رسالت، شماره 7287 به تاريخ 22/3/90، صفحه 18
كلمات كليدي : اقتصاد اسلامي، احتكار
نوع مقاله : نشريات
موضوع مقاله : اقتصادي
نویسنده: محمد رشیدی

احتكار از منظر اسلام به لحاظ اینكه قدرت خرید مردم را كاهش می‌دهد، حرام شمرده شده است. احتكار از مسائلی است كه مستقیماً با مصالح جامعه مسلمین مربوط است و جلوگیری از آن از وظایف حكومت اسلامی است. احتكار كننده از سوی حكومت یا مومنان عادل اجبار می‌شود تا كالای خود را به بازار عرضه كند و آن را به فروش برساند. از مهم ترین پایبندی های دادوستد در بینش اسلام، پرهیز از احتكار است. امام صادق (علیه السلام) به نقل رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «لایحتكر الطعام الاخاطی». خوراك مردم را كسی احتكار نمی كند مگر گناهكار.‏
احتكار از حكر در اصل به معنای حبس كردن است و از این رو گردآوری و حبس كالا به انتظار گرانی آن را احتكار و حكره گویند. بنابراین دو عنصر حبس و انتظار گران شدن در مفهوم لغوی این واژه نهفته است.‏
مفهوم احتكار در شرع، شرط ها و ویژگی هایی دارد كه چارچوبه آن را مشخص می‌سازد. با این حال به نظر می‌رسد همه آنها از اركان احتكار نیستند، بلكه آنها را به دو دسته شرط های لازم و غالبی می‌توان تقسیم كرد:‏
شرط‌های لازم آن دسته از شرط‌هایی هستد كه در تحقق احتكار، سهم دارند و عبارتند از: نیاز مردم به كالای احتكار شده؛ چنان كه در روایات و گفتار فقیهان آمده است. فروشنده دیگری به اندازه كفایت مردم، نباشد. حبس نمودن كالا و پنهان ساختن آن از دید مردم. حبس كالا با هدف افزایش قیمت آن، از این رو اگر خود به آن نیازمند باشد، احتكار محسوب نمی‌شود.‏
با وجود این، اگر چه حبس كالا نه به هدف بالا رفتن قیمت بلكه به قصد زیان رسانی به مردم و یا فشار آوردن به دولت‌ها كه از نظر موضوع خارج از محدوده احتكار است ولی می‌توان روح احتكار را درباره آن روا داشت.‏
شرط های غالبی: شرط‌های دیگری در روایات وجود دارد كه درنگ در آنها نشان می‌دهد، وجود آنها در تحقق احتكار ضروری نیست، بلكه غالبی یا متناسب با زمان و مكان خاصی هستند، از جمله: شرط زمانی یعنی در زمان وفور و ارزانی طبق برخی روایات به طور مطلق 40 روز و در زمان گرانی 3 روز حبس كالا، شرط تحقق احتكار است. لیكن از آنجا كه در روایات معتبر، نیاز مردم به منزله حد احتكار یاد شده است و تعبّد در این گونه احكام كه برای ساماندهی امور زندگی مردم وضع می‌شود، دور می‌نماید. می‌توان گفت این تقیید یا با توجه به شرایط آن زمان یا شرایطی غالبی است؛ با این حال حد احتكار، همان نیاز مردم محسوب می‌شود.‏
در این كه مورد احتكار چیست و چه كالاهایی را در بر می‌گیرد، نگرش‌های گوناگونی وجود دارد كه منشا آنها اختلاف روایات است، چه در برخی روایات احتكار اختصاص به خوراك یا برخی انواع آن دارد، در حالی كه در روایات دیگر احتكار به گونه مطلق یا نسبت به همه كالاها نهی شده است.‏
حكم احتكار، ویژه مورد خاصی نیست و هر كالایی را در بر می‌گیرد كه مردم به آن نیازمند باشند. چنان كه امیر المومنین در عهد خویش به مالك اشتر در این‌باره می‌فرماید: «… واحتكاراً للمنافع». نیز امام صادق(ع) می‌فرمایند: «فان كان فی المصر طعامٌ او متاعٌ غیره فلاباس بان یلتمس بسلعته الفضل». افزون بر آن برخی روایات با تعبیر «كل حكره تضرّ بالناس» و یا با نهی از احتكار بدون ذكر متعلق آن بر تعمیم مورد احتكار دلالت دارند.
امام صادق(ع) به نقل از پیامبر اكرم(ص) فرمودند: «الجالب مرزوقٌ و المحتكر ملعونٌ» به خوبی نشان می‌دهد كه واژه لعن و دوری از رحمت خدا هر گاه بدون قرینه یاد شود، نشان دهنده زشتی كار در حدّ حرمت است. احتكار با وصف رذیلت و خصلت فجّار توصیف شده‌اند و احتكار كنندگان به كیفر اخروی تهدید گشته‌اند كه خود دلیل یا تاییدی بر نفی این كار است.

برگرفته از سايت پژوهشكده باقرالعلوم