تکلم به ما لا یعنی و فضول یعنی سخنان بی فایده گفتن و تکلم کردن به چیزی که نه در کار دنیا آید و نه در کار آخرت. واگر چه این کار حرام نباشد ولی بسیار مذموم است زیرا که باعث تضییع اوقات که سرمایه تجارت است می شود و آدمی را از ذکر خدا و فکر در صنایع او باز می دارد و بسا باشدکه از یک لااله الله یا سبحان الله گفتن، قصری از برای آدمی بنا می کنند یا از فکری، دری از درهای الهیه بر خانه دل گشوده می شود ولیکن سود بسیاری از دست او در رفته است. آری سرمایه بنده، اوقات اوست و چون آن را به مصرف بی فایده برساند و از آن چیزی به جهت روز درماندگی ذخیره نکند، سرمایه خود را ضایع کرده است.

کاشکی قیمت انفاس بدانستندی               تا دمی چند که ماندست غنیمت شمرند

منبع: معراج السعاده، ص451

انسان در سفر و در طول مسیر و با دیدن آثار به جای مانده از پیشینیان، گذر زمان را حس کرده و با تمام وجود درک می‌کند دنیا سرایی است فانی که آدمی تنها مدت زمانی کوتاه در آن زندگی خواهد کرد و روزی ـ هم‌چون سایر اقوام و مردمان ـ به دیار باقی می‌رود.

مقدمه

عالمان و عارفان بزرگ دینی هر کدام به نوعی و بنا به طرز فکر و سلیقه خویش از سفر سخن گفته‌اند و همگی آن را برای تهذیب نفس و عبرت‌آموزی و تکامل فرد دانسته‌اند. با توجه به آنکه تعطیلات عید فرصتی مناسب برای سفر کردن می‌باشد بد نیست اندکی بیشتر با جایگاه و ارزش دینی آن آشنا شده و با آگاهی بیشتری بدان اقدام نماییم.

بررسی واژه

سفر واژه‌ای است عربی و در لغت به معنی بیرون شدن از شهر خود و به محلی دیگر رفتن، قطع مسافت و پیمودن راهی از محلی به محلی دور آمده است.

غزالی در وجه تسمیه سفر گفته است: «سفر را بدین سبب سفر می‌خوانند که پوشیده‌ها را کشف کند».[1]

اهمیت سفر

سفر از جمله موضوعاتی است که همه پرهیزکاران و اولیاءالله اهمیت آن را گوشزد کرده‌اند، از جمله در این‌باره از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) منقول است که:

«مسافرت کنید چه اگر در سفر نفع مالی عایدتان نشود از فوائد عقلی بهره مند خواهید شد».(مکارم الاخلاق ،ص124)

در دیوانی که به علی (علیه السلام) نسبت داده شده چنین آمده است:

«برای نیل به تعالی و ترقی، از وطن‌های خود دور شوید و مسافرت کنید که درسفر پنج فایده است:

1ـ سفر باعث تفریح و انساط روح است و اندوه و آزردگی ها را برطرف می کند.

2ـ مسافرت یکی از راه ‌های تحصیل درآمد و تامین معاش است.

3ـ مسافرت وسیله فراگرفتن علم و تجربه است.

4ـ مسافرت به انسان آداب زندگی می‌آموزد.

5ـ آدمی در سفر با افراد بافضیلت و خلیق برخورد می‌کند و با آنان دوست می‌شود». (منبع: مستدرک 2 ، ص22)

در کنار این تأکیدات بر این امر نیز اشاره می‌نمایند که سفر نمودن باید همراه با هدف و نیت خاصی صورت پذیرد و الا بی‌فایده خواهد بود:

رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در وصایای خود به علی (علیه السلام) فرموده‌اند: «سزاوار نیست انسان عاقل به سفر برود مگر برای سه منظور:

1- برای تجارت و تحصیل درآمد و اصلاح معاش

2- برای نیل به کمالات معنوی و تعالی روح و ذخیره ی معاد

3- برای تفریح و تفرّج و جلب لذایذ مباح». (منبع: وسائل، ج 3 ، ص177)

ادامه »

دستیابی به حضور قلب به عنوان مرتبه اوّل توجّه در عبادت نیز برای انسان مشتاق کافی است. مثلاً وقتی نمازگزار حمد و سوره می‌خواند، اگر توجّه داشته باشد که چه می‌گوید و علاوه بر اینکه با زبان آن عبارات را می‌خواند، دل او نیز اقرار کند، بسیار خوب است.

توجّه به خداوند متعال، به خصوص توجه به حق تعالی هنگام اطاعت و عبادت او، مراتبی دارد. مراعات ادب حضور و حضور قلب هنگام عبادت، مرتبه اوّل توجّه است که به آن «مرتبه حضور قلب» می‌گویند.

در مرتبه بعدی، نمازگزار در نماز خود، با خدای سبحان، معاشقه می‌کند و کم کم به مرتبه‌ای می‌رسد که پروردگار عالم را می‌یابد. چنین شخصی وقتی نماز می‌خواند، تنها نیست و جداً خدا را می‌یابد. نظیر آدم تشنه‌ای که آب را می‌یابد و مشتاق نوشیدن آب است. او نمی‌تواند حالت تشنگی و اشتیاق خود به آب را توصیف کند، امّا این حالت را در وجود خود می‌یابد. «یابیدن» بالاتر از «دانستن» است. مردان خدا، در نماز، خدای خود را می‌یابند.

اگر واقعاً نماز، مکالمه و معاشقه با خداوند باشد، آن نماز، وجدانی و یابیدنی می‌شود. همان‌گونه که امیرالمۆمنین«سلام‌الله‌علیه» ‌در نهج البلاغه[1] و امام حسین«سلام‌الله‌علیه» در دعای عرفه می‌فرمایند خداوند یافتنی است و کور باد چشمی که خدا را نبیند: «عَمِیَتْ عَیْنٌ لَا تَرَاكَ»[2]

انسان همیشه و در همه حالات باید خود را در محضر خداوند سبحان بداند و بیابد، اما آنچه بیشتر لازم است و موجب ارزش‌بخشی به عبادات و به خصوص نماز می‌شود، حضور قلب هنگام عبادت است.

مکالمه خداوند با بنده در نماز 

دستیابی به حضور قلب به عنوان مرتبه اوّل توجّه در عبادت نیز برای انسان مشتاق کافی است. مثلاً وقتی نمازگزار حمد و سوره می‌خواند، اگر توجّه داشته باشد که چه می‌گوید و علاوه بر اینکه با زبان آن عبارات را می‌خواند، دل او نیز اقرار کند، بسیار خوب است. همچنین نمازگزار باید توجّه داشته باشد که حمد و سوره، کلام خداست و این‌ کلمات، کلماتی است که پروردگار عالم، به وسیله آن با بندگان سخن می‌گوید. چگونه هنگام شنیدن سخنان یکی از بزرگان که به او ارادت دارید، همه توجه شما به او جلب می‌شود و پس از مکالمه با او، می‌‌توانید همه خصوصیات دیدار خود را نقل کنید، به همان صورت و بیش از آن، هنگام قرائت حمد و سوره باید متوجّه خدای سبحان باشید. انسان باید هنگام قرائت حمد و سوره، توجّه داشته باشد که خداوند متعال در حال سخن گفتن با اوست و رعایت خضوع و خشوع دل، فکر و همه اعضای بدن را بکند. 

دستیابی به حضور قلب، مشکل، اما شدنی است!

یکی از بزرگان می‌گفت: من تا به حال، دو رکعت نماز با حضور قلب نخوانده‌ام! به راستی نیز مشکل است. امّا همین امر مشکل، غیر ممکن نیست و باید با استمرار و مداومت آسان شود. نظیر مداومت بر نماز شب که مشکل است، اما اگر کسی جداً عادت کند و با توجه به تأکید اهل بیت«سلام‌الله‌علیهم» و فرمایش ایشان که: اگر کسی نماز شب نخواند،‌ از ما نیست، تصمیم بگیرد و حتی هنگام خستگی نماز شب را ترک نکند، آن امر مشکل، رفته رفته برای او آسان می‌شود.

آنچه مشکل‌تر است، دستیابی به حضور قلب است، به گونه‌ای که وقت نماز شب، با خدای خود خلوت کند. به قول حضرت امام«قدّس‌سرّه» توجه داشته باشد که همه جا محضر خداست و او در محضر خدا قرار دارد و ادب حضور را مراعات کند. مراعات ادب حضور یعنی حضور قلب و مکالمه با خداوند متعال و این امر مهم و مشکل هم، اگر انسان اراده کند و صبور باشد، شدنی است.  

ادامه »